ถอดรหัสการเติบโตของ “เศรษฐกิจ IP” ของจีน

จนถึงปีนี้ แทบไม่มีใครคาดคิดว่าตุ๊กตาขนฟูรูปร่างแปลกตาจะครองใจผู้ใช้โซเชียลมีเดียทั่วโลกและจุดประกายกระแสการจับจ่ายซื้อของทั่วโลก Labubu สร้างสรรค์โดย Pop Mart ผู้ผลิตของเล่นชาวจีน กำลังกลายมาเป็นสัญลักษณ์ใหม่ใน เศรษฐกิจทรัพย์สินทางปัญญา (IP) ซึ่งเป็นภาคส่วนที่เจริญรุ่งเรืองในภูมิทัศน์เศรษฐกิจที่เปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วของจีน

เศรษฐกิจทรัพย์สินทางปัญญาเป็นคำฮิตในจีน ซึ่งหมายถึงกระบวนการแปลงสินทรัพย์ทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ เช่น เรื่องราว ตัวละคร และแบรนด์ ให้เป็นผลิตภัณฑ์และบริการที่หลากหลาย ภาคส่วนนี้ครอบคลุมถึงภาพยนตร์และโทรทัศน์ เกม แอนิเมชั่น การสร้างสรรค์ทางวัฒนธรรม สินค้าอุปโภคบริโภค และอีกหลายสาขา

Labubu ซึ่งเป็นตัวอย่างล่าสุดของเศรษฐกิจทรัพย์สินทางปัญญา กำลังพัฒนาอย่างรวดเร็วจากปรากฏการณ์วัฒนธรรมป็อปไปสู่ของสะสมที่ทำกำไรมหาศาล ซึ่งกำลังครองตลาดโลกอย่างรวดเร็ว สิ่งที่ทำให้คนทั่วโลกตะลึงเมื่อไม่นานนี้คือตุ๊กตา Labubu สีเขียวมิ้นต์ ซึ่งขายได้ในราคาสูงกว่า 1 ล้านหยวน (ประมาณ 4,508,076 บาท) ในการประมูลที่ปักกิ่ง เนื่องด้วยความต้องการตุ๊กตาตัวนี้ที่เพิ่มขึ้น รายได้ของ Pop Mart ในไตรมาสแรกของปี 2568 จึงพุ่งสูงขึ้น 165-170% เมื่อเทียบกับช่วงเดียวกันในปีที่ผ่านมา

Labubu และภาพยนตร์จีนที่ประสบความสำเร็จมากมาย เช่น ภาพยนตร์เรื่อง นาจา 2 และวิดีโอเกม Black Myth: Wukong ได้เป็นตัวอย่างของแนวโน้มที่กำลังเติบโตในจีน นั่นคือการเปลี่ยนแปลงวัฒนธรรมและความคิดสร้างสรรค์ซึ่งได้รับการสนับสนุนโดยเทคโนโลยีที่ล้ำสมัยให้กลายเป็นโอกาสทางธุรกิจในภาคส่วนที่หลากหลาย

การฟื้นฟูทางวัฒนธรรมที่ขับเคลื่อนด้วยเทคโนโลยี

ด้วยประวัติศาสตร์ที่ยาวนานกว่า 5,000 ปี ประเทศจีนมีสมบัติทางวัฒนธรรมมากมาย อย่างไรก็ตาม การฟื้นฟูวัฒนธรรมดั้งเดิมในรูปแบบที่ทันสมัย ซึ่งดึงดูดใจคนรุ่นใหม่และกำลังกลายเป็นกลุ่มผู้บริโภคหลักยังคงเป็นงานที่ท้าทาย

ด้วยกลยุทธ์การพัฒนาที่ขับเคลื่อนด้วยนวัตกรรมและความก้าวหน้าทางเทคโนโลยีที่น่าประทับใจ จีนจึงได้บุกเบิกเส้นทางใหม่ในการฟื้นฟูวัฒนธรรม ด้วยการแปลงผลงานคลาสสิกทางวัฒนธรรมให้กลายเป็นทรัพย์สินทางปัญญาโดยใช้เทคโนโลยีขั้นสูง

หวาง หลินเชิง นักวิจัยจากสถาบันสังคมศาสตร์ปักกิ่ง กล่าวว่า การเปลี่ยนแปลงนี้ไม่สามารถสำเร็จได้ด้วยการคัดลอกแนวคิด หรือการนำเสนอผลงานคลาสสิกในรูปแบบดิจิทัล แต่เป็นกระบวนการสร้างจินตนาการใหม่ให้กับผลงานคลาสสิกทางวัฒนธรรม เพื่อเติมชีวิตใหม่ให้กับสมบัติล้ำค่าเหล่านี้

หวาง กล่าวว่า “ด้วยเทคโนโลยีดิจิทัล จีนได้ผสมผสานวัฒนธรรมคลาสสิกเข้ากับวิธีการจัดการทรัพย์สินทางปัญญาสมัยใหม่ เพื่อเปลี่ยนองค์ประกอบดั้งเดิมให้กลายเป็นผลิตภัณฑ์ที่สอดคล้องกับเทรนด์ความงามล่าสุดและความต้องการของผู้บริโภค”

กรณีตัวอย่างที่สะท้อนคำพูดของเขาคือ Black Myth: Wukong เกมที่ได้รับแรงบันดาลใจจากวรรณกรรมชิ้นเอกคลาสสิกของจีนอย่าง วรรณกรรมไซอิ๋ว หรือ Journey to the West ในขณะที่เกมเล่าถึงการผจญภัยในตำนานของไซอิ๋ว หรือที่รู้จักกันในชื่อราชาลิง เกมนี้ใช้เทคโนโลยีภาพขั้นสูงมากมายเพื่อมอบฉากที่เหมือนจริงและประสบการณ์ที่ดื่มด่ำสำหรับผู้เล่นจากทุกวัฒนธรรม

เฉิน กัง นักวิเคราะห์จาก Soochow Securities แสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับเทคโนโลยีที่ขับเคลื่อนการเติบโตของ IP ในจีนอย่างต่อเนื่อง โดยกล่าวว่า เทคโนโลยีล้ำสมัย เช่น 5G และการเรนเดอร์บนคลาวด์กำลังช่วยให้ประเทศจีนเอาชนะข้อจำกัดทางเวลาและพื้นที่ของวิธีการสื่อสารแบบดั้งเดิมได้ จึงทำให้ผลิตภัณฑ์ทางวัฒนธรรมและความบันเทิงของจีนเข้าถึงผู้คนได้มากขึ้น

ในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา ภาคส่วนที่เกี่ยวข้องกับวัฒนธรรมได้กลายมาเป็นตัวเร่งที่แข็งแกร่งสำหรับการเติบโตทางเศรษฐกิจของจีน ตามข้อมูลของสำนักงานสถิติแห่งชาติ ค่าใช้จ่ายต่อหัวของประเทศในปี 2567 สำหรับการศึกษา วัฒนธรรม และความบันเทิงอยู่ที่ 3,189 หยวน ซึ่งเพิ่มขึ้นร้อยละ 9.8 เมื่อเทียบกับปีก่อนหน้า และคิดเป็นร้อยละ 11.3 ของค่าใช้จ่ายการบริโภคต่อหัวทั้งหมด

หวางกล่าวว่า สินค้าลิขสิทธิ์ IPs ขยายตัวเกินกว่าขอบข่ายที่เป็นเพียงวัฒนธรรมหรือความบันเทิง การเปลี่ยนแปลงผลงานคลาสสิกทางวัฒนธรรมให้เป็นทรัพย์สินทางปัญญาควรจะยึดตามโมเดลการพัฒนาอุตสาหกรรมร่วมสมัย และเสริมว่ากระบวนการนี้ยังเกี่ยวข้องกับภาคส่วนต้นน้ำและปลายน้ำต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับสื่อดิจิทัลอีกด้วย

ห่วงโซ่อุตสาหกรรมที่กำลังก่อตัว

เศรษฐกิจทรัพย์สินทางปัญญาของจีนยังคงเติบโตอย่างต่อเนื่องและส่งเสริมให้เกิดห่วงโซ่อุตสาหกรรมที่มีบริษัทต้นน้ำและปลายน้ำจำนวนมากขึ้นที่ทำงานร่วมกันเพื่อผลิตสินค้าคุณภาพสูง

“นาจา 2” ภาพยนตร์ที่ทำรายได้สูงสุดในประวัติศาสตร์จีนกำลังสร้างผลกระทบเป็นระลอกคลื่นในหลากหลายภาคส่วน จนถึงปัจจุบัน มีการวางแผนและเปิดตัวผลิตภัณฑ์ดัดแปลงที่เกี่ยวข้องกับภาพยนตร์เรื่องนี้มากกว่า 10 ประเภท

เมื่อต้นปีนี้ Pop Mart ได้เปิดตัวชุดของเล่นกล่องสุ่มที่มีธีม “นาจา” ในร้าน Tmall แพลตฟอร์มการชอปปิงออนไลน์รายใหญ่ของจีน เพียงแปดวันหลังจากเปิดตัว ชุดของเล่นดังกล่าวก็สร้างยอดขายได้มากกว่า 10 ล้านหยวน กลายเป็นหนึ่งในคอลเลกชันของเล่นที่เป็นที่ต้องการมากที่สุดในขณะนั้น นอกจากนี้ สินค้าที่เกี่ยวข้องอื่นๆ เช่น การ์ดสะสมและตุ๊กตาผ้าก็ได้รับความนิยมอย่างมากเช่นกัน

หง เทา รองประธานสมาคมเศรษฐศาสตร์ผู้บริโภคแห่งประเทศจีน กล่าวว่า จีนมีความพร้อมเป็นอย่างดีในการสร้างห่วงโซ่อุตสาหกรรมที่สมบูรณ์ซึ่งครอบคลุมวรรณกรรมออนไลน์ ภาพยนตร์และโทรทัศน์ เกม และผลิตภัณฑ์อนุพันธ์

หง เทากล่าวว่า รูปแบบการพัฒนาห่วงโซ่อุตสาหกรรมที่สมบูรณ์นี้สามารถขยายสถานการณ์การใช้งานของทรัพย์สินทางปัญญา และช่วยเชื่อมโยงโลกเสมือนจริงกับความเป็นจริงเข้าด้วยกัน จึงสร้างมูลค่าทางธุรกิจและผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจได้มากขึ้น

นักวิเคราะห์ได้เสนอแนะว่าจีนควรอำนวยความสะดวกในการจัดแนวส่วนต่างๆ ของห่วงโซ่อุตสาหกรรม ซึ่งสามารถทำได้โดยการบูรณาการทรัพย์สินทางปัญญาอิสระและพัฒนาในลักษณะที่เป็นระบบและประสานงานกัน

เฉิน กังกล่าวว่า “ทรัพย์สินทางปัญญาของจีนสามารถดึงเอาประสบการณ์จากจักรวาลมาร์เวลซึ่งรวบรวมซูเปอร์ฮีโร่ต่าง ๆ ไว้ในกรอบเรื่องราวที่เป็นหนึ่งเดียว และรูปแบบการเติบโตของไอคอนวัฒนธรรมป๊อปของอเมริกาได้แสดงให้เห็นหนทางในการเพิ่มการเชื่อมโยงและการประสานงานระหว่างทรัพย์สินทางปัญญาที่แตกต่างกัน”

เมื่อมองไปในอนาคต เว่ย เผิงจู นักวิชาการจากมหาวิทยาลัยการเงินและเศรษฐศาสตร์กลางกล่าวว่า “จีนควรมีความร่วมมือระดับโลกในการพัฒนาทรัพย์สินทางปัญญาต้นฉบับของตน ด้วยการทำเช่นนี้ ประเทศจะสามารถใช้ประโยชน์จากทรัพยากรทรัพย์สินทางปัญญาของตนได้อย่างเต็มที่ และสร้างกรอบทรัพย์สินทางปัญญาระหว่างประเทศที่บูรณาการทั้งคุณค่าทางวัฒนธรรมและเศรษฐกิจ”